W niedzielę, 28 stycznia 2024 r. oddaliśmy hołd żołnierzom Korpusu Zachodniego Armii Krajowej ze Stalowej Woli zamordowanych 29 stycznia 1944 roku w Pełkiniach koło Jarosławia (woj. podkarpackie).
Na tegoroczne obchody 80. rocznicy niemieckiej egzekucji w Pełkiniach przybyli prezesi Fundacji KEDYW wraz z druhem ZHP Zbigniewem Partyką ze Stalowej Woli. Na miejscu była także delegacja Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Koło Nisko–Stalowa Wola oraz harcerze z Pełkinii. Uroczystość, która rozpoczęła się od Mszy Świętej w kościele pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Pełkiniach–Wygarkach, pokierował lokalny pasjonat historii Piotr Perykasza, który opowiedział o zbrodni w Pełkiniach. Pan Perykasza pokazał zgromadzonym serię zdjęć ze zbiorów Fundacji KEDYW, które trafiły do Fundacji w 2023 roku od rodziny Rudolfa Paterka, żołnierza KZ-AK ze Stalowej Woli zamordowanego w egzekucji. Następnie złożone zostały wiązanki i znicze w miejscu egzekucji i pobliskim pomniku upamiętniającym zbrodnie.
Po uroczystościach w Pełkiniach przejechaliśmy do na Stary Cmentarz do Jarosławia i złożyliśmy znicze na grobach Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana” – legendarnego dowódcy partyzanckich oddziałów NOW-AK i NZW oraz jego żołnierza Bogumiła Męcińskiego ps. „Władka”. Dziękujemy wszystkim za pamięć i uczestnictwo.
Egzekucja w Pełkiniach
Egzekucja w Pełkiniach była trzecią i ostatnią egzekucją na żołnierzach stalowowolskiego KZ-AK, których Niemcy rozstrzelali na przełomie 43-44 roku. Rozstrzelanie Polaków w Pełkiniach było odwetem za zlikwidowanie dwóch niemieckich policjantów przez żołnierzy AK w Pełkiniach.
Korpus Zachodni – Armii Krajowej
W styczniu 1941 roku z inicjatywy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) powołana została konspiracyjna formacja zbrojna o nazwie Korpus Zachodni. Zadaniem KZ było skupianie w swych szeregach Polaków przesiedlonych do Generalnego Gubernatorstwa z ziem wcielonych do III Rzeszy i utworzenia z nich wyszkolonej kadry dywersyjnej w ramach ZWZ. Oddział KZ w Stalowej Woli (woj. podkarpackie) powołany został tego samego roku. W jego skład dowódczy weszli podporucznik rezerwy Wojska Polskiego Kazimierz Kazimierczak oraz Alojzy Holeksa, były komendant stalowowolskiej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW). KZ początkowo działał jako samodzielna grupa w ramach ZWZ ale po powołaniu w 1942 roku Armii Krajowej przez Polskie Państwo Podziemne, scalony został z AK i podlegał komendzie AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola. KZ-AK w Stalowej Woli zrzeszał około 30 wysiedlonych żołnierzy przybyłych do Stalowej Woli z Poznania, Śląska i Zagłębia.
Wpadka po akcji
7 grudnia 1943 roku stalowowolski oddział KZ wraz z żołnierzami Kedywu AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola wspólnie wyruszyli za Stalową Wolę w pobliskie lasy w celu odkopania zakopanej broni we wrześniu 1939 roku przez wycofujące się wojska polskie.
Po udanej akcji wydobycia broni z terenu tworzącego niemiecki poligon, żołnierze wyruszyli z powrotem do Stalowej Woli. Podczas powrotu zaczął prószyć śnieg. W chwili dotarcia do Stalowej Woli śnieg przestał padać ale po nocnej akcji zostały na śniegu łatwo zauważalne ślady. Następnego dnia z rana Niemcy natrafili na ślady i postanowili sprawdzić dokąd wiodą. Po śladach na śniegu Niemcy trafili na trop, który prowadził do baraku na Ozet gdzie mieszkał żołnierz KZ Antoni Ochędzan. Tam pod barakiem ukryta była też zdobyta w akcji broń. Niemieckie Gestapo w domu Ochędzana zdołało aresztować domownika oraz jego gościa, żołnierza KZ Franciszka Katę.
Po tej wpadce natychmiast zaczęły się aresztowania w Stahlwerke Braunchweig – Werk Stalowa Wola (okupowanych Zakładach Południowych COP) gdzie pracowali żołnierze KZ. W sumie Niemcy zdołali aresztować około 40 osób, wśród aresztowanych znaleźli się prawie wszyscy uczestnicy wyprawy z grupy KZ. Jeden z żołnierzy AK Henryk Liniewiecki ps. „Tom” podczas aresztowania w Zakładach zdecydował się zażyć cyjanek potasu gdy zorientował się, że przyszło po niego Gestapo. Liniewiecki po spożyciu trucizny za chwilę zmarł. Niemcy zakopali jego ciało na terenie Zakładów pod wieżą ciśnień. Jedynie żołnierzom Kedywu udało się uniknąć aresztowania, być może dlatego, że wówczas nie znali ich dobrze żołnierze KZ, a ewidentnie „wsypa„ zaszła w szeregach KZ po pierwszych aresztowaniach.
Egzekucja trzeciej i ostatniej grupy
Trzecia i ostatnia egzekucja w Pełkiniach była najliczniejsza, bo oprócz siedmiu żołnierzy stalowowolskiego KZ-AK, Niemcy rozstrzelali dodatkowych 14 zakładników z pobliskich miejscowości oraz mieszkańców Pełkin. Egzekucja, w której znalazła się trzecia grupa członków stalowowolskiego KZ była odwetem Niemców za zastrzelenie przez AK w Pełkiniach urzędnika niemieckiej policji Lachmanna i policjanta granatowego Leciejewskiego. Grupa zakładników z KZ-AK była ostatnią spośród aresztowanych w Stalowej Woli w grudniu 1943 r. Trzy egzekucje na żołnierzach KZ rozbiły działalność oddziału w Stalowej Woli.
W egzekucji w Pełkiniach zginęli następujący członkowie Korpusu Zachodniego oraz inni polscy więźniowie:
- Aleksander Będkowski ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
- Henryk Skulski ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
- Antoni Marcinkowski ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
- Roman Polak ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
- Rudolf Paterek z Charzewic, żołnierz KZ
- Adam Zaręba ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
- Zenon Łabuś ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
- Zbigniew Kłos z Jarosławia
- Tadeusz Głowa z Jarosławia
- Franciszek Głowa z Jarosławia
- Stanisław Rudny z Jarosławia
- Józef Dybka z Niska
- Aleksander Misztal z Bachór
- Marian Grzenda z Jarosławia
- Piotr Małek z Jarosławia
- Mikołaj Kudła z Pełkinii
- Mieczysław Bojarski z Pełkinii
- Michał Bojarski z Pełkinii
- Antoni Skotnicki z Pełkinii
- Wojciech Skotnicki z Pełkinii
- Stanisław Rzucidło z Obojnej
Cześć Ich Pamięci!
MW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Stanisław Dąbrowa-Kostka „Hitlerowskie Afisze Śmierci”, Eugeniusz S. Łazowski „Prywatna Wojna”, Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.
© COPYRIGHT 2016-2024. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!